Rak trzustki – kluczowa jest wczesna diagnoza i profilaktyka

Rak trzustki to bardzo niebezpieczny nowotwór – długo nie powoduje żadnych objawów, a także słabo reaguje na dostępne leki. Cechuje się dużą śmiertelnością ze względu na to, że choroba rozpoznawana jest zwykle już w bardzo zaawansowanym etapie, gdy guz jest nieoperacyjny i obecne są przerzuty do innych narządów.

Co to jest rak trzustki?

Trzustka to niewielki gruczoł zlokalizowany w górnej części jamy brzusznej, pełniący bardzo ważne funkcje w organizmie. Odpowiada on za uwalnianie hormonów regulujących procesy przemiany węglowodanów (funkcja wewnątrzwydzielnicza) oraz produkuje sok trzustkowy, biorący udział w trawieniu wielu składników pokarmowych (funkcja zewnątrzwydzielnicza).

Raki trzustki stanowią ok. 3% wszystkich przypadków nowotworów złośliwych w Polsce – co roku stwierdza się ponad 3 tys. nowych zachorowań. Ok. 95% przypadków nowotworów trzustki wywodzi się z komórek części zewnątrzwydzielniczej tego gruczołu, 5% przypadków dotyczy natomiast części wewnątrzwydzielniczej – są to tzw. guzy neuroendokrynne. Przyczyny rozwoju raka trzustki nie są do końca poznane, wśród czynników ryzyka wymienia się:

• wiek – ryzyko zachorowania na raka trzustki wzrasta wraz z wiekiem, większość przypadków (ok. 80%) raka diagnozuje się po 55. roku życia,
• palenie tytoniu – badania wskazują, że ok. 20-30% przypadków nowotworów trzustki związanych jest z paleniem papierosów,
• dietę – bogatą w tłuszcze zwierzęce, ubogą w kwas foliowy i warzywa,
• nadużywanie alkoholu,
• otyłość brzuszną,
• cukrzycę (głównie II typu),
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• zakażenie Helicobacter pylori,
• predyspozycje genetyczne – zwiększone ryzyko zachorowania na raka trzustki związane jest z obecnością mutacji w genach BRCA, CDKN2A, LKB1 czy PRSS1.

Objawy spowodowane rakiem trzustki zazwyczaj występują w późnym stadium rozwoju nowotworu, często gdy obecne są już przerzuty odległe. Zalicza się do nich ból w nadbrzuszu (często promieniujący do kręgosłupa), żółtaczkę, utratę masy ciała bez konkretnej przyczyny, nudności, wymioty, biegunki, cukrzycę czy gorączkę. Tylko ok. 10-20% raków trzustki jest wykrywanych na tyle wcześnie, aby można było operacyjnie usunąć powstały guz.

Czynniki genetyczne predysponujące do zachorowania na raka trzustki

Większość nowotworów złośliwych powstaje na skutek działania uszkadzających materiał genetyczny czynników środowiskowych. Ok. 10-30% przypadków zachorowań jest natomiast związanych z uwarunkowaniami genetycznymi – taki nowotwór należy podejrzewać wtedy, gdy choroba pojawiła się przed 50. rokiem życia czy wystąpiła u więcej niż jednego krewnego – mówi Magdalena Sikora, genetyk portalu o badań genetycznych zdrowegeny.pl.

Zwiększone ryzyko zachorowania na raka trzustki może być związane z mutacjami w kilku genach – BRCA1, BRCA2, CDKN2A, LKB1 czy PRSS1. Geny BRCA1 i BRCA2 kodują białka, które uczestniczą w naprawie uszkodzeń materiału genetycznego i kontrolują podziały komórkowe – mutacje obecne w tych genach silnie predysponują do zachorowania na raka piersi i jajnika, ale mogą również zwiększać ryzyko rozwoju raka trzustki. Gen CDKN2A koduje natomiast białko p16 – białko to zahamowuje podziały komórkowe na czas naprawy uszkodzeń DNA lub kieruje nieprawidłową komórkę na drogę programowanej śmierci, jeżeli proces naprawczy nie jest możliwy. Obecność mutacji w genie CDKN2A predysponuje do wystąpienia rodzinnego zespołu czerniak – rak trzustki, zwiększa również ryzyko zachorowania na raka płuc. Mutacja genu LKB1 jest związana z zespołem Peutza-Jeghersa, w przebiegu którego zwiększone jest prawdopodobieństwo zachorowania na takie nowotwory jak rak jelita cienkiego, jelita grubego, żołądka, trzustki, piersi czy jajnika. Nieprawidłowości w genie PRSS1 prowadzą natomiast do rozwoju dziedzicznego zapalenia trzustki – ryzyko zachorowania na raka trzustki w przypadku posiadania tej mutacji wynosi aż 40%.

Profilaktyka zachorowania na raka trzustki

Profilaktyka ma ogromne znaczenie w przypadku wszystkich rodzajów raka – im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym większe jest prawdopodobieństwo całkowitego jej wyleczenia. W przypadku raka trzustki wczesne wykrycie jest trudne, jedynie 8% chorych w Polsce przeżywa dłużej niż 5 lat.

Do profilaktyki zachorowania na raka trzustki zalicza się prowadzenie odpowiedniego stylu życia – ryzyko zachorowania na ten rodzaj nowotworu zmniejsza przede wszystkim niepalenie tytoniu, nienadużywanie alkoholu, dieta bogata w owoce i warzywa a uboga w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, a także regularna aktywność fizyczna. Bardzo ważnym działaniem profilaktycznym jest również wykonanie badania genetycznego w kierunku obecności mutacji genów, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka trzustki. Ich przeprowadzenie jest zalecane szczególnie tym osobom, u których w rodzinie stwierdzono już występowanie tego nowotworu. Badanie genetyczne wykonywane jest tylko raz w ciągu całego życia i pozwala ono na potwierdzenie lub wykluczenie istnienia nieprawidłowości mogących predysponować do zachorowania m.in. na raka trzustki. W przypadku potwierdzenia nosicielstwa takich mutacji konieczne jest wyeliminowanie szkodliwych czynników środowiskowych, ale należy także systematycznie poddawać się badaniom kontrolnym – takim jak USG, tomografia komputerowa jamy brzusznej lub endosongrafia.
Rak trzustki to jeden z najbardziej złośliwych nowotworów – średni czas przeżycia pacjenta od momentu zdiagnozowania choroby wynosi tylko 6 miesięcy. Dzięki badaniu genetycznemu możliwe jest wykrycie predyspozycji do zachorowania, co pozwoli na podjęcie odpowiednich działań zmniejszających ryzyko rozwoju nowotworu lub zwiększy szanse pacjenta na przeżycie, jeżeli nowotwór się pojawi i dzięki regularnym badaniom zostanie wykryty w bardzo wczesnym etapie rozwoju – dodaje Magdalena Sikora.